Zo hoort u het ook eens van een Professor Chemie ...
De bodem systematisch besproeien met pesticiden en meststoffen is als een chemokuur, schrijft Jonathan De Roo.
Wat gebeurt er als je een machine uit elkaar haalt in haar verschillende onderdelen? Dan werkt ze niet meer. Dat vinden we normaal. Maar net hetzelfde is de laatste 200 jaar gebeurd in de landbouw. We hebben bosbouw, veeteelt en akkerbouw gescheiden. We hebben consumptiedieren geïsoleerd van hun natuurlijke habitat en ze in stallen dicht op elkaar geperst. Niet verwonderlijk dat ziektes hoogtij vieren. Als reactie grijpen we naar antibiotica. De bossen hebben we kaalgeslagen en op de naakte aarde hebben we monoculturen van mais of graan aangeplant. De aarde bevat elk jaar minder humus en voedingsstoffen door de blootstellingen aan de elementen. Als redmiddel grijpen we naar chemische meststoffen en pesticiden. Dat is een van de redenen waarom de Vlaamse regering nu over stikstof moet debatteren.
Stikstof is een geopolitiek chemisch element. Dat klinkt misschien vreemd, omdat het in de lucht zit en helemaal niet zo zeldzaam is als goud, platina of palladium. Een bekende les voor tweede bachelor studenten chemie leert ons hoe (Russisch) aardgas gerelateerd is aan onze voedselproductie. Aardgas bestaat voornamelijk uit methaan. Methaan reageert met waterdamp bij 900 graden Celsius tot waterstof. Waterstof reageert met stikstof uit de lucht tot ammoniak in een tweede, energie-intensief proces (kost dus nog meer fossiele brandstof). Ammoniak wordt geoxideerd tot salpeterzuur en vormt er ammoniumnitraat mee, een klassieke kunstmeststof.
Kunstmeststof is echter zeer oplosbaar in water en spoelt snel weg met regen, wat leidt tot grondwaterverontreiniging. Te hoge concentraties nitraat in het drinkwater zijn gevaarlijk voor de gezondheid. Samen met de afhankelijkheid van Russisch gas, kunnen we alleen constateren dat stikstof meer problemen veroorzaakt dan we nu in de politiek zien. De koe uit de stal.
Er is nochtans een oplossing: de terugkeer naar een geïntegreerde, regeneratieve landbouw met een moderne insteek. De recepten zijn duidelijk en hun werkzaamheid werd aangetoond. Bomen en vee moeten weer op de akker gebracht worden. In voedselbossen, aangelegd met respect voor natuurlijke kringlopen, worden verschillende soorten gecombineerd in verschillende lagen, omdat biodiversiteit nu eenmaal de efficiëntste benutting is van de bodem en omdat biodiverse systemen weerbaarder zijn tegen ziektes.
Ook runderen hebben hun nut, alleen niet in de stal of op een enkele weide. Statische veeteelt maakt runderen lui, leidt tot methaanemissies en verbetert de bodem niet. Adaptieve weilanden met korte omlooptijd bootsen het natuurlijke effect van een bewegende kudde na. De planten krijgen tijd om te herstellen van de grazers, de wortels worden goed ontwikkeld en kunnen water vinden tot 5 meter diep. De runderen laten platgetrapt plantaardig materiaal achter (dat de bodem beschermt tegen uitdroging) en dierlijke meststoffen. In het klimaatdebat is rundvlees vaak de grote boosdoener. Runderen zijn niet het probleem, wel hoe we ermee omgaan.
Een terugkeer naar ecosystemen die in balans zijn en in dienst staan van de voedselbevoorrading biedt enorme voordelen. Het helpt in de strijd tegen de klimaatverandering, omdat de bodem meer koolstof kan opslaan. De opbrengsten zijn even hoog als of zelfs hoger dan in de klassieke landbouw en de landbouwer is beter beschermd tegen misoogsten door extreme weersomstandigheden.
Meerdere paarden tegelijk Het is zoals op meerdere paarden tegelijk wedden. Het leidt tot een betere waterhuishouding, tot een beter vermogen van de bodem om water op te nemen en vast te houden, en tot minder wateroverlast bij hevige regen. Het levert ook nog eens een betere resistentie tegen droogte op.
Het is duidelijk dat Vlaanderen actie moet ondernemen in het stikstofdossier, maar elke crisis biedt ook opportuniteiten. Als de overheid de Vlaamse boeren ondersteunt in de transitie van destructieve, monocultuur-chemie-landbouw naar regeneratieve landbouw, dan slaat ze meerdere vliegen in één klap. We verminderen onze geopolitieke afhankelijkheid van stikstof. De landbouwer krijgt perspectief en de consument gezondere biologische voeding. Er komen jobs bij in de landbouw. We investeren meer in ons menselijke kapitaal en minder in chemische import.
Chemie is een krachtige wetenschap met veel boeiende facetten, maar ze biedt geen simpel recept om complexe biologische processen te vervangen. Sinds de laatste ijstijd, en ook daarvoor al, heeft de natuur de synergieën in de huidige ecosystemen geoptimaliseerd. Als we met die processen aan de slag gaan, kunnen we meer bereiken dan door ertegen te vechten. Een uitzonderlijke toepassing van chemicaliën hoeft niet volledig uitgesloten te worden, maar een systematische besproeiing van naakte aarde met meststoffen en pesticiden is vergelijkbaar met een chemokuur. Net zoals het veel goed doet, maakt het ook veel kapot.
